گــــــــــردو

ملا محمد بن مرتضی بن محمود کاشانی (۱۰۰۷ق/۹۷۷ش-۱۰۹۱ق/۱۰۵۸ش)، معروف به ملا محسن و ملقب به فیض کاشانی، از حکیمان، محدثان، مفسران قرآن کریم و فقهایاخباری شیعه در قرن یازدهم

 قمری است. او نزد عالمانی همچون ملاصدرا، شیخ بهایی، میر فندرسکی و میرداماد شاگردی کرد. 

فیض، در موضوعات مختلف آثار بسیاری نگاشت، تفسیر صافی، الوافی، مفاتیح الشرایع، المحجة البیضاء و الکلمات المکنونه به ترتیب در تفسیر، حدیث، فقه، اخلاق و عرفان مهم‌ترین آثار او به شمار می‌آیند. 

فیض شیوۀ اخباریان میانه‌رو را در پیش گرفت از این رو نظرات او در بسیاری موارد با فقهای پیشین متفاوت بود. از مهم‌ترین آراء خاص او می‌توان به جواز غنا (با شروطی خاص)،

متفاوت بودن بلوغ نسبت به تکالیف مختلف و وجوب عینی نماز جمعه اشاره کرد. 

اقامۀ نماز جمعه در کاشان و اصفهان از فعالیت‌های سیاسی اجتماعی او بوده است. 

نسب، لقب، ولادت و درگذشت

خاندان فیض از خاندان‌های علمی و مشهور شیعه بوده است.[۱] پدرش رضی الدین شاه مرتضی (۹۵۰ـ۱۰۰۹ ق)[۲] و مادرش زهرا خاتون (درگذشته ۱۰۷۱ق)، دختر ضیاء العرفا رازی بود.[۳] جدّ فیض،

 تاج الدین شاه محمود فرزند ملا علی کاشانی، در کاشان مدفون است. 

لقب 

نام فیض، محمد بود.[۴] اما به محسن یا محمدمحسن شهرت داشت.[۵] او با دختر ملاصدرا ازدواج کرد. ملاصدرا او را فیض، و داماد دیگرش لاهیجی را فیاض لقب داد.

ولادت و درگذشت 

فیض در ۱۴ صفر سال ۱۰۰۷ق در کاشان زاده شد.[۷] و ۲۲ ربیع الثانی در ۱۰۹۱ق در همانجا درگذشت و در قبرستانی که در زمان حیاتش زمین آن را وقف نموده بود، به خاک سپرده شد

همسر و فرزندان

او با دختر ملاصدرا ازدواج کرد.[۱۱] فرزندان فیض از قرار ذیل‌اند: 

محمد علم الهدی

معین الدین احمد

علیه بانو کنیه او ام الخیر بوده است

سکینه کنیه‌اش ام البر

سکینه کنیه‌اش ام سلمه[۱۲]

تحصیلات

فیض، تحصیلاتش را در کاشان آغاز کرد، او در ۲۰ سالگی برای ادامه تحصیلات به اصفهان رفت. پس از آن دو سال در شیراز نزد سید ماجد بحرانی شاگردی کرد. فیض بار دیگر به اصفهان بازگشت

و در حلقه درس شیخ بهایی حاضر شد. وی در سفر حج از شیخ محمد نوادۀ شهید ثانی اجازه روایت دریافت کرد. و پس از آن در قم نزد ملا صدرا شاگردی کرد و در مراجعت ملاصدار به شیراز

او را همراهی کرد و نزدیک به دو سال در آنجا ماند. هر چند خوانساری و دیگران بر این باورند که فیض در سفر نخست به شیراز نزد ملاصدرا شاگردی کرده است اما این گفته،

 با نوشته‌های خود فیض سازگار نیست.[۱۳] فیض سرانجام به کاشان بازگشت و به امر تدریس، تعلیم و تالیف پرداخت.[۱۴] درباره دلیل نامگذاری مدرسه فیضیه، به سکونت فیض در آن اشاره شده است. 

اندیشمندان بسیاری همچون افندی، حر عاملی، محدث نوری، شیخ عباس قمی، علامه امینی و... او را با کلماتی همچون فیلسوف، حکیم، متلکم، محدث، فقیه، شاعر، ادیب، عالم، فاضل او را ستوده‌اند.[۱۵][۱۶]